Najważniejsze pytania związane z wymianą licznika w pojeździe.

Od 1 stycznia 2020 obowiązuje nowy art. 81a Prawa o ruchu drogowym sankcjonujący wymianę drogomierza w pojeździe. Zgodnie z tym przepisem, wymiana drogomierza jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy drogomierz nie odmierza przebiegu pojazdu w sytuacji, w której ze względu na przeznaczenie jego powinien ten przebieg odmierzać lub gdy jest konieczna wymiana elementu pojazdu, z którym drogomierz jest nierozerwalnie związany. Dodatkowo – wymiana licznika może nastąpić tylko na drogomierz sprawny i właściwy dla danego typu pojazdu.

Nowy przepis wraz z obowiązującym od 1 stycznia 2020 obowiązkowymi spisywaniem przez Policję spowodował wzmożone zainteresowanie instytucją wymiany drogomierza, co wiąże się bardzo często – niestety – z próbą uniknięcia odpowiedzialności z art. 306a Kodeksu karnego penalizującego zmianę wskazania drogomierza lub ingerencję w prawidłowość pomiaru (SPRM 12/08/2021)

Jednak jako że instytucja wymiany drogomierza stała się popularna, postanowiliśmy przyjrzeć się jej kompleksowo.

Dopuszczalność wymiany drogomierza przed 25 maja 2019

W dniu 25 maja 2019 wszedł w życie nowy art. 306a Kodeksu karnego wprowadzający penalizację “kręcenia liczników”. Do tej daty przepisy nie mówiły nic o ingerencji w drogomierz, a tym samym zgodnie z zasadą “co nie jest wprost zabronione jest dozwolone” sama wymiana drogomierza była dopuszczalna. Co do zasady możliwe też było dowolne ustawienie przebiegu przy wymianie drogomierza, ponieważ zmiana wskazania nie była jeszcze penalizowana.

Odpowiedzialność prawną można było ponieść jedynie wtedy kiedy wymiana drogomierza i zmiana wskazania przebiegu następowała “w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i doprowadzenia innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania”, a więc w sytuacji wypełnienia znamion przestępstwa oszustwa z art. 286 Kodeksu karnego. Przy czym w praktyce mało kto zmieniał przebieg pojazdu poprzez wymianę drogomierza jako urządzenia, a raczej manipulował przebiegiem w już istniejących sterownikach, więc odpowiedzialność na tej podstawie ma raczej charakter czysto teoretyczny.

Wymiana drogomierza między 25 maja 2019 a 1 stycznia 2020

Sytuacja uległa zasadniczej zmianie od 25 maja 2019, kiedy wszedł w życie art. 306a Kodeksu karnego. Przypomnijmy, że przepis ten penalizuje trzy rodzaje czynów:

• zmianę wskazania drogomierza pojazdu mechanicznego,
• ingerencję w prawidłowość pomiaru drogomierza pojazdu mechanicznego,
• zlecenie innej osobie zmiany wskazań drogomierza pojazdu mechanicznego lub ingerencji w prawidłowość pomiaru takiego drogomierza.

Przypomnijmy też jaka jest sama treść przepisu art. 306a §1 Kodeksu karnego:

“§ 1. Kto zmienia wskazanie drogomierza pojazdu mechanicznego lub ingeruje w prawidłowość jego pomiaru, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5“.

Brzmienie tego przepisu oznacza, że nie jest dopuszczalna zarówno zmiana wskazania drogomierza jako wartości podawanej “na zewnątrz” przez systemy pojazdu, jak również nie jest dopuszczalna zmiana wskazania w samym urządzeniu lub sterowniku, będącym drogomierzem, zamontowanym w pojeździe i zapisującym przebieg, kiedy zmiana następuje “wewnątrz” tego urządzenia.

Jak to się ma zatem do kwestii dopuszczalności wymiany drogomierza? A tak, że w przedmiotowym okresie czasu wymiana drogomierza jako taka była dopuszczalna, ale tylko na drogomierz… wskazujący taką samą wartość jak drogomierz wymontowywany z pojazdu. W praktyce więc każda wymiana drogomierza pomiędzy 25 maja 2019 a 1 stycznia 2020 stanowi wypełnienie znamion art. 306a, ponieważ znaleźć drogomierz z takim samym przebiegiem jak drogomierz wymontowywany jest w praktyce niemożliwe. Nie było też wtedy dopuszczalne ustawianie drogomierza montowanego w pojeździe do wartości, którą wskazywał drogomierz przed wymontowywaniem, ponieważ z przyczyn oczywistych stanowi to przestępstwo z art. 306a KK.

Oczywiście pisząc to zdajemy sobie sprawę, że wejście w życie najpierw art. 306a KK a dopiero po kilku miesiącach wprowadzenie dopuszczalności wymiany licznika poprzez art. 81a PRD nie było dobrym rozwiązaniem. Niemniej tak te przepisy zostały skonstruowane. Nie bardzo wiadomo jaki cel przyświecał prawodawcy.

Wymiana drogomierza po 1 stycznia 2020

Wtedy wszedł w życie wyżej cytowany art. 81a Prawa o ruchu drogowym wprowadzając przesłanki dopuszczalności wymiany licznika, tj.:

• gdy drogomierz nie odmierza przebiegu pojazdu w sytuacji, w której ze względu na przeznaczenie jego powinien ten przebieg odmierzać lub
• gdy jest konieczna wymiana elementu pojazdu, z którym drogomierz jest nierozerwalnie związany

Wymiana drogomierza jest dopuszczalna tylko w tych sytuacjach. Różnica z wcześniejszym stanem prawnym jest jednak taka, że legalnie możemy wstawić licznik z innym przebiegiem. W tym celu jest właśnie instytucja odczytu w SKP i wpisu do CEPiK – żeby istniała informacja skąd w samochodzie może być inny przebieg niż powinien. O tych instytucjach piszemy niżej.

Czy wymieniając licznik należy ustawić przebieg taki jak był w drogomierzu wymontowywanym z pojazdu?

Odpowiedź na powyższe pytanie oczywiście brzmi “nie”.

Ponownie podkreślamy, że od 25 maja 2019 zabroniona jest jakakolwiek zmiana wskazania drogomierza i nie ma tu żadnych przesłanek wyłączających. Jeżeli więc montujemy w aucie nowy licznik to montujemy go z takim wskazaniem z jakim on jest. Jeżeli montujemy licznik fabrycznie nowy, to montujemy go z wartością “0” (ewentualnie z taką jaką miał opuszczając fabrykę, bo czasami urządzenia są testowane). Jeżeli montujemy drogomierz używany, to montujemy go z taką wartością jaka się w nim znajdowała i jaką pokazywał w momencie zakupu. Różnica po 1 stycznia 2020 jest taka, że jeżeli robimy to w sytuacji kiedyspełniamy przesłanki dopuszczające z art. 81a PRD to nie popełniamy przestępstwa. Jeżeli wymieniliśmy drogomierz między 25 maja 2019 a 1 stycznia 2020, nawet będąc do tego zmuszonym przez obiektywne przyczyny, to popełniliśmy przestępstwo z art. 306a KK (chyba że znaleźliśmy i zamontowaliśmy licznik z identycznym przebiegiem jak ten wymontowywany).

Odczyt wskazania drogomierza wraz z jednostką miary w stacji kontroli pojazdów

Po wymianie drogomierza, zgodnie z art. 81b ust. 1 PRD, istnieje obowiązek przedstawienia w terminie 14 dni pojazdu z wymienionym drogomierzem na stacji kontroli pojazdów celem dokonania “odczytu wskazania drogomierza wraz z jednostką miary”. Obowiązek ten ciąży na właścicielu lub posiadaczu pojazdu. W przypadku tej drugiej kategorii chodzi o osobę która pojazdem faktycznie włada.

Czym jest sam “odczyt wskazania drogomierza wraz z jednostką miary“? Zasady jego przeprowadzania reguluje rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie szczegółowych czynności diagnostów związanych z odczytem wskazania drogomierza oraz wysokości opłaty z tym związanej z dnia 29 listopada 2019 (Dz.U. z 2019 r. poz. 2390). Mówiąc w skrócie polega to na sprawdzeniu drogomierza przez kontrolę wzrokową, ustalenie wskazania drogomierza wraz z jednostką miary oraz wprowadzenie danych dotyczących wymiany drogomierza do centralnej ewidencji pojazdów.

Wynik odczytu będzie negatywny w przypadku stwierdzenia w trakcie kontroli wzrokowej drogomierza, że:
1) wartość wskazania drogomierza jest nieczytelna lub niekompletna,
2) drogomierz nie pokazuje żadnej wartości,
3) brak jest zamontowanego drogomierza lub jest nieprawidłowo zamontowany w szczególności w miejscu do tego konstrukcyjnie nieprzeznaczonym,
4) zamontowany drogomierz jest niewłaściwy do danego typu pojazdu

Oświadczenie o wymianie drogomierza

Zgodnie z art. 81 ust. 5 PRD, czynność “odczytu”, przeprowadza się po złożeniu diagnoście przez właściciela lub posiadacza pojazdu pisemnego oświadczenia o wymianie drogomierza, sporządzonego na urzędowym formularzu. Oświadczenie zawiera:
1) imię i nazwisko składającego oświadczenie;
2) numer PESEL składającego oświadczenie, a w przypadku osoby nieposiadającej numeru PESEL – serię, numer i nazwę dokumentu potwierdzającego tożsamość oraz nazwę państwa, które wydało ten dokument;
3) adres zamieszkania składającego oświadczenie;
4) dane identyfikujące pojazd;
5) datę i przyczynę wymiany drogomierza;
6) oznaczenie miejsca i datę złożenia oświadczenia;
7) klauzulę o treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.”;
8) czytelny podpis składającego oświadczenie.

Wzór oświadczenia znajduje się w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie wzoru urzędowego formularza oświadczenia właściciela lub posiadacza pojazdu o wymianie drogomierza z dnia 18 grudnia 2019 (Dz.U. z 2019 r. poz. 2482). Wzór oświadczenia właściciela lub posiadacza pojazdu o wymianie drogomierza można pobrać stąd.

Brak dokonania odczytu wskazania drogomierza wraz z jednostką miary w SKP w terminie lub brak jego dokonania w ogóle

Pierwotne wersje przepisów penalizujących “kręcenie liczników” przewidywały sankcje za brak przedstawienia pojazdu do SKP w celu dokonania odczytu. Sankcje te na etapie prac ustawodawczych zostały wykreślone. Co więcej, zgodnie z art. 81b PRD, spóźnienie się ze stawieniem się na odczyt w stacji kontroli pojazdów nie ma wpływu na dokonanie odczytu. Diagnosta musi wiec i tak go wykonać.

Jako że brak jest szczegółowej sankcji, zastosowanie mają przepisy ogólne. W sytuacji braku przedstawienia pojazdu do odczytu w terminie 14 dni zastosowanie znajdzie art. 97 Kodeksu wykroczeń, który brzmi:

„Uczestnik ruchu lub inna osoba znajdująca się na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu, a także właściciel lub posiadacz pojazdu, który wykracza przeciwko innym przepisom ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym lub przepisom wydanym na jej podstawie, podlega karze grzywny do 3000 złotych albo karze nagany.”

Wymiana drogomierza przed 1 stycznia 2020 – czy konieczny jest odczyt i złożenie oświadczenia w SKP po 1 stycznia?

Jeżeli już doszło do wymiany licznika przed 1 stycznia 2020, to oczywiście wejście w życie przepisu 81b ust. 1 PRD zobowiązującego do dokonania odczytu i złożenia oświadczenia w terminie 14 dni od wymiany nie powoduje obowiązku stawienia się w SKP. Wynika to z faktu, że obowiązek został wprowadzony z dniem 1 stycznia 2020, a więc może mieć on zastosowanie jedynie do wymian licznika które nastąpiły po tej dacie.

Przesądza o tym wprost art. 4 ustawy z dnia 15 marca 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz ustawy – Kodeks karny (Dz.U. 2019 poz. 870) wprowadzającej art. 81b ust. 1 PRD.