Dynamiczna wymiana oleju w automatycznych skrzyniach biegów.

Zarówno użytkownicy samochodów z automatycznymi skrzyniami biegów jak i mechanicy prowadzący warsztaty często zadają mi pytanie:

Czy wymieniać olej w automatycznych skrzyniach biegów?
Odpowiedź na tak postawione pytanie jest stosunkowo prosta, ale wymaga kilku słów komentarza.

Kilka lat temu niektóre koncerny motoryzacyjne zaczęły promować praktykę „oleju na całe życie samochodu” zwaną też od czasu do czasu „one4live”. Zapisy takie znalazły się w materiałach reklamowych jak również w instrukcjach obsługi.

Teoria jak najbardziej słuszna, jeśli życie samochodu określamy na 120 – 150 tys. km. Natomiast, jeśli chcemy, aby pojazd jeździł bezawaryjnie przez dłuższy okres niż wspomniane 120-150 tys. km musimy regularnie wymieniać olej w skrzyniach automatycznych. Nie oznacza to oczywiście, że po przekroczeniu 150 tys. km skrzynia przestanie działać. Olej podlega normalnemu procesowi zanieczyszczenia produktami współpracy elementów ciernych a w szczególności podlega procesowi starzenia. Proces starzenia jest tym szybszy im większym obciążeniom cieplnych jest on poddawany. A skąd obciążenia cieplne? Jest wiele przyczyn zwiększonych obciążeń cieplnych. Jazda z wysokimi prędkościami na autostradach, jazda, w górach, jazda z przyczepą, dużym bagażnikiem dachowym lub samochodem załadowanym „po dach”, ciągłe zmiany biegów w mieście – to tylko kilka z typowych przyczyn, gdy temperatura oleju w skrzyni biegów wzrasta. A wzrost temperatury to przyspieszony proces starzenia oleju. Nie mówimy tu o przekraczaniu temperatur ponad normy w jakich olej może pracować. Cały czas obracamy się w zakresie temperatur dopuszczalnych. Olej się starzeje, traci właściwości, więc nie wszystkie wymagania, jakie zostały mu postawione są spełnione. Zwiększa się lub zmniejsza jego gęstość, lepkość, własności smarne, własności myjące itd. Itp. Skrzynia ulega wówczas przyspieszonemu zużyciu.  A co gdy temperatury dopuszczalne zostaną przekroczone? Wówczas w skrajnych przypadkach skrzynia może ulec prawie natychmiastowemu uszkodzeniu. Olej się „gotuje”, skrzynia traci ciśnienie i awaria gotowa.

Zajmujemy się naprawą skrzyń automatycznych już prawie 30 lat nie narzekamy na informacje o olejach na całe życie. Przysporzyło to nam dużej ilości pracy. Skrzynie zaczęły się psuć a mit o bezobsługowości skrzyń biegów legł w gruzach.

A jak często wymieniać olej?

Pomimo tego, że instrukcje obsługi pojazdów podają często bardzo konkretną wartość lub piszą, że olej jest niewymienny to jak zwykle w takich sytuacjach odpowiedź nie jest jednoznaczna. Ja we wszystkich swoich samochodach z klasycznymi automatami wymieniam olej co 60 tys. km. A czy można wymieniać rzadziej albo czy trzeba wymieniać częściej. Tak. Wszystko zależy od typu skrzyni biegów, stylu jazdy, warunków jazdy oraz stanu technicznego skrzyni. W samochodach w których skrzynie biegów pracują w ciężkich warunkach olej należy wymieniać co 30 tys. km a w samochodach w których skrzynie mają „lekką pracę” możemy ten okres wydłużyć do 90 tys. km.

Jakim olejem zalewać automatyczną skrzynie biegów?

Tylko od pewnego producenta i koniecznie spełniający specyfikację producenta pojazdu. To jedna z ważniejszych zasad do stosowania w szczególności w najnowszych typach skrzyń biegów. Odradzam eksperymentowanie z nieznanymi typami olejów i niespełniającymi specyfikacji. Również stosowanie olejów, które teoretycznie przewyższają normy podane przez producenta pojazdu jest niezalecane. Może skończyć się to dobrymi lub większymi niedomaganiami. Twardą lub zbyt miękką zmianą biegów, opóźnionym ruszaniem po włączeniu D lub wstecznego, dziwnymi odgłosami ze skrzyni biegów. To moje doświadczenia z wielu lat. Nie znaczy to, że każda skrzynia jest wrażliwa na typ oleju, bo są też takie skrzynie, do których możemy nalać przysłowiowego oleju z pierwszego tłoczenia. Sugeruję jednak nie wywoływać wilka z lasu bo może to drogo kosztować. No i uwaga na katalogi. Spotkałem się z wieloma błędami w katalogach. Stosujmy sprawdzone dane!

A która metoda wymiany oleju jest zalecana?

Jeszcze kilka lat temu tak postawione pytanie byłoby nie na miejscu. Wszyscy stosowali jedną metodę, którą w skrócie można opisać następująco – odkręć korek spustowy, spuść olej, wymień filtr, nalej nowego oleju. Proste, łatwe, ale czy skuteczne? Odpowiedź na to pytanie znajdziecie państwo nieco niżej.

Dzisiaj pytanie o metodę wymiany jest jak najbardziej słuszne, bo od kilku lat pojawiła się nowa metoda zwana dynamiczną.
Na czym ona polega i czym różni się od metody statycznej (bo tak nazywamy tę dotychczasową metodę)? Dynamiczna wymiana oleju polega na włączeniu się w obieg oleju skrzyni biegów specjalnym urządzeniem i przeprowadzenie wymiany oleju w trakcie gdy silnik i skrzynia biegów pracuje. Pozwalamy, aby pompa oleju skrzyni biegów „wypchała” cały olej ze skrzyni biegów i w jego miejsce sukcesywnie wtłaczamy nowy, świeży olej.

W trakcie wymiany oleju metodą statyczną w większości przypadków wymienimy 40 do 60% oleju. Cała reszta pozostaje w skrzyni biegów, przekładni hydrokinetycznej, która jest częścią składową skrzyni biegów, w chłodnicy oleju, w przewodach. Trudno więc wymianę statyczną nazywać wymianą. Bardziej prawidłowa nazwa to wymiana częściowa lub dolewanie oleju. Użyłem wcześniej sformułowania – w większości przypadków – bo są starsze pojazdy w których w przekładni hydrokinetycznej został zaprojektowany korek spustowy oleju umożliwiający spuszczenie oleju. Wówczas wymianie podlegało około 80-90 % oleju. I to miało sens. Czemu tego zaprzestano? Trudno odpowiedzieć na tak postawione pytanie, ale warto zauważyć, że skrzynie biegów, w których występował korek spustowy oleju z przekładni hydrokinetycznej cechowały się wyjątkową trwałością. Sam osobiście znam przypadki starszych Mercedesów, które bez naprawy skrzyni biegów przejeżdżały 1 mln km!!! Czy dzisiaj jest to możliwe? Chyba nie a i chyba producentom pojazdów na tym nie zależy, bo przecież trzeba sprzedawać nowe samochody. To ten sam efekt, który obserwujemy w sprzęcie AGD, odzieży i innych rzeczach codziennego użytku. Kupujemy coraz taniej (?) a produkty są coraz mniej trwałe wręcz projektowane tak, aby po określonym czasie się zepsuły a ich naprawa była nieopłacalna.

Odpowiedź jest więc prosta. Aby uzyskać pełen efekt wymiany oleju należy wymieniać olej w skrzyniach automatycznych metodą dynamiczną!.

A co z używaniem detergentów i ulepszaczy?

Nie spotkałem się z żadnymi wynikami oficjalnych badań skuteczności tych preparatów. Opieram się więc na własnych doświadczeniach. Jeśli chodzi o detergenty myjące skrzynie biegów to mam bardzo pozytywne wrażenia. Przy niewielkich problemach ze skrzynią biegów wynikających najczęściej z przycinania zaworów, niedrożności kanałów płukanie z detergentem bardzo często poprawia pracę skrzyni biegów, ale trzeba jednoznacznie powiedzieć, że nie naprawi to skrzyni biegów, która jest poważnie uszkodzona. W takich wypadkach efekt może być wręcz odwrotny. Po takim procesie wewnętrznego mycia (płukania) mocno zużyta skrzynia może jeździć gorzej niż przed wymianą. Jednak w zdecydowanej większości przypadków efekt jest bardzo pozytywny. Mycie – płukanie skrzyni polega na dodaniu detergentu do obiegu oleju automatycznej skrzyni biegów za pomocą maszyny do dynamicznej wymiany i pozostawienie go w obiegu przez ok. 10 minut. W tym czasie należy spowodować, aby skrzynia biegów przeszła przez wszystkie biegi od 1 do najwyższego, wsteczny ale też parking i neutral. Po procesie płukania należy bezwzględnie wymienić olej na nowy usuwając w ten sposób detergent z skrzyni biegów. Nie pozostawiamy detergentu w skrzyni na dłuższy czas!

Jeśli chodzi o ulepszacze nie wyrobiłem sobie do tej pory zdania. Znam przypadki, że chwilowo skrzynia poprawiła swoją pracę, ale najczęściej nie było żadnych odczuwalnych efektów. Nie znalazłem żadnych wiarygodnych i niezależnych badań potwierdzających lub negujących wpływ ulepszaczy na pracę skrzyni biegów. Temat jest więc otwarty a ja osobiście chętnie wymienię się informacjami.

Na co zwracać uwagę przy wymianie dynamicznej?

Pierwsze i chyba najważniejsze. Wymianę dynamiczną można zrobić za pomocą wiaderka, pompy oleju i dwóch ręcznych zaworów. TAK. Nie trzeba mieć do tego żadnych maszyn. Wystarczy nalać do wiadra olej podłączyć dwa węże i do roboty. Ale. Jak zwykle w takich przypadkach niezbędna jest wiedza i doświadczenie a poza tym praca dwóch osób. Wg zasady wiaderka i pompy działają najprostsze urządzenia do dynamicznej wymiany oleju. Nowoczesne, topowe urządzenia do wymiany dynamicznej to urządzenia automatyczne posiadające wiele zabezpieczeń i rozwiązań, które uniemożliwiają wręcz popełnienie błędów podczas wymiany.

Jest kilka rzeczy na które należy zwrócić uwagę:

1. Urządzeni musi automatycznie rozpoznawać kierunek przepływu i zmieniać przepływ w urządzeniu– bo nawet mechanicy z dużym doświadczeniem nie zawsze wiedzą z którego przewodu wypływa olej pod ciśnieniem. Jeśli urządzenie nie będzie tego posiadało konieczna będzie zamiana przewodów. Zawsze potrwa to kilka minut a może i skrzynia będzie pracowała na sucho!
2. Konieczne są 2 a najlepiej 3 wagi.
   Olej zużyty,
   2. Olej świeży
   3. Detergent.
   Zapewni to dokładność dozowania oleju i detergentu oraz uniemożliwi pracę skrzyni na sucho
3. Pompa oleju musi posiadać płynną regulację wydajności, ponieważ różne skrzynie biegów posiadają różną wydajność pomp oleju a urządzenie musi „nadążyć” za pompą oleju skrzyni. Tylko pompa o zmiennej wydajności może wykonać to płynnie.
4. Zalecany jest czujnik temperatury oleju, ponieważ w niektórych skrzyniach biegów do momentu uzyskania temperatury termostat uniemożliwia przepływ oleju. Urządzenia bez czujnika temperatury wyrzucają wówczas błąd braku przepływu lub błędu podłączenia co w wielu przypadkach wprowadza mechaników w błąd.
5. Urządzenie musi umożliwiać stosowanie wielu typów olejów. Aby umożliwić stosowanie metody dynamicznej musimy mieć możliwość wymiany wszystkich typów olejów. Ale oleje to Dexron II po 15 zł za litr jak również najnowszy olej do nowoczesnych 8 biegowych automatów po 300 zł za litr. Olejów tych nie można mieszać!!! Pamiętajmy, że w maszynie, w jej przewodach, w filtrze znajduje się w zależności od typu maszyny od 1,5 litra do 3 litrów oleju. I co się stanie, gdy maszyna wcześniej używała oleju Dexron II a teraz np. oleju ze specyfikacji VW za 300 zł? Przy wymianie te 1,5 do 3 litrów oleju niespełniającego specyfikacji wpompujemy do skrzyni. Tego robić nie można! Maszyna musi mieć możliwość płukania abyśmy w 100% wlewali właściwy olej a nie tylko w 60 czy 70%!! a zbiorniki na świeży olej najlepiej jakby były wymienne.
6. Dla łatwości obsługi wskazane jest, aby urządzenie pracowało w trybie w pełni automatycznym łącznie z automatycznym dozowaniem detergentu. Automatyczny start, automatyczna zamiana kierunku przepływu, automatyczne dozowanie detergentu, automatyczne zakończenie procesu. To wszystko umożliwi, aby wymianę dynamiczną przeprowadzał jeden mechanik a nie dwóch. To oszczędność czasu a więc i pieniędzy.
7. Przejście urządzenia w tryb pracy „bypass”. Osobiście zdarzyło mi się, że w czasie wymiany dynamicznej z jakiejś przyczyny (za każdym razem innym) zabrakło zasilania elektrycznego do urządzenia. Niestety w tym momencie olej ze skrzyni jest „wypompowywany” a urządzenie nie pompuje. Skrzynia zaczyna pracować „na sucho”. To się zdarzyć nie powinno. Ważne jest, więc aby w momencie, gdy zabranie zasilania urządzeni pracowało w funkcji bypass tzn., aby ustawienie zaworów powodowało swobodny przepływ oleju przez urządzenie.
8. Pamiętajmy jeszcze o jednym szczególe. 1 Litr oleju to nie 1 kg. Urządzenie waży olej a nie mierzy jego objętość. Kupujemy w litrach a maszyna podaje w kg. Niekiedy trzeba się klientom tłumaczyć czemu to nie jest ta sama wartość. Może warto aby urządzenie te wartości przeliczało?

Przeprowadziliśmy ostatnio pewien eksperyment. W samochodzie, w którym przez około 150 tys km nie był wymieniany olej w skrzyni automatycznej wymieniliśmy olej metodą statyczną. Po wymianie przejechaliśmy się przez kilka kilometrów i następnie podłączyliśmy samochód do maszyny do dynamicznej wymiany oleju.

Zdjęcie poniżej pokazuje jak wyglądał olej w wzierniku po wymianie statycznej (po lewej) i olej świeży (po prawej). Różnica w samym wyglądzie jest olbrzymia. A jaka różnica w parametrach oleju to już muszą sobie państwo sami odpowiedzieć. Następnie przeprowadziliśmy pełen proces wymiany dynamicznej i olej wyglądał jak na fotografii poniżej (olej pompowany ze skrzyni po lewej – olej świeży po prawej)

Polecam prostą metodę porównawczą stanu oleju za pomocą metody porównawczej. Próbkę oleju porównujemy z wzornikiem napełnionym olejami o różnym stopniu zużycia. Olej świeży, olej akceptowalny i olej nadający się do bezwzględnej wymiany.

dr inż. Rafał Sosnowski – praktyk i teoretyk. Od prawie 30 lat prowadzi warsztat naprawy automatycznych skrzyń biegów oraz firmę zajmującą się profesjonalnym wyposażaniem warsztatów samochodowych. Swoją działalność naukową związał z samochodami a w szczególności z automatycznymi skrzyniami biegów.

Jeśli macie Państwo pytania proszę o kontakt e-mailowy na adres:

pytania@atf-dynamicznie.pl.